Nove perspektive u prevenciji pušenja

Pušenje predstavlja vodeći modifikabilni faktor rizika za hronične nezarazane bolesti, što je poznato već decenijama. Pored uticaja na somatsko zdralje, posledice udisanja duvanskog dima, odnosno pušenja, su i lokalne promene u oralnoj duplji, što je bila tema našeg prethodnog webinara. Podsećanja radi, pušenje povećava rizik za razvoj oralnih karcinoma, oralnih mukoznih lezija (leukoplakije, eritroplakije, stomatitisa, melanoze), periodontalnih apscesa, alveolarnih osteitisa, i, naposletku, karijesa. Nikotin iz duvanskog dima može usloviti lokalnu vazokonstrikciju krvnih sudova usne duplje, zbog čega se javlja i krvarenje iz desni, gubitak zuba ili manje štetne, odnosno blaže promene, poput usporenog zarastanja rane nakon hirurgije usne duplje ili smanjenog osećaja čula ukusa. Sa socioekonomskog značaja posebno se ističe periodontalna bolest (gingivitis i periodontitis), a u pogledu mortaliteta oralni karcinom skvamoznih ćelija. U ovom webinaru, pak, problemu pušenja prilazimo iz drugog, podjednako, ako ne čak i važnijeg, ugla, a to je prepoznavanje i prevencija bolesti u vezi sa prekomernim pušenjem. Dobro je poznata uloga sistema primarne zdravstvene zaštite u prevenciji hroničnih nezaraznih bolesti u vezi sa preventabilnim faktorima rizika. Ova edukacija ima za cilj da podseti stručnu, naučnu i opštu javnost, na važnost lekara opšte prakse u redukciji opterećenja društva nezaraznim bolestima u vezi sa prethofno navedenim, uglavnom spoljašnjim (eksternim) faktorima rizika. S obzirom na prevalencu (23.6% globalne populacije uzrasta preko 15 godina puši), naša pažnja je i ovaj put usmerena na duvanskom dimu, odnosno nikotinu.
Uloga lekara opšte prakse u održavanju zdravlja i prevenciji bolesti stanovništva, nikada nije bila važnija kao danas, u eri globalnog zagrevanja, zagađenja vazduha, suša, poplava i drugih ekokatastrofičnih etioloških faktora. Ovi faktori nažalost, povećavaju rizik i od smrtnog ishoda, a mogu se prevenirati jedino dugotrajnom i višedecenijskom promenom javno-zdravstvene državne politike. Nasuprot tome, prevencija pušenja ne zahteva regrutaciju velikih broja državnih resursa niti logistike, a učinkovitost je, što se tiče smanjenja prevalence hroničnih nezaraznih bolesti, uporediva sa gorepomenutim. Drugim rečima, smanjenje pušača u populaciji je izvodljivo uz minimalne napore zdravstvenog sistema a učinkovitost na redukciju bolesti je osetna.
Prestanak pušenja može biti 1) neasistirani (kada je dovoljna dobra volja pacijenta, a može biti nagli (abruptni) ili postepeni – smanjivanjem broja popušenih cigareta na dan) ili 2) asistirani (psihosocijalni, bihejvioralni i farmakoterapijski pristup (vareniklin, cetizin ili kombinovana terapija). U literaturi se tradicionalno navode tri nivoa ”uticaja” lekara opšte prakse na pušača. Bazični nivo (AVC) (A – Ask for it, B – Brief advice, C – Cessation support), intermedijarni nivo (5 A – Ask, Advice, Assess, Assist, Arrange) i napredni nivo (intenzivna bihejvioralna podrška telefonskim pozivom, grupnim ili individualnim terapijama).
Cilj ovog seminara je prikaz štetnog uticaja duvanskog dima na zdravlje ljudi i uloga primarne zdravstvene zaštite u redukciji ovog rizika. Dugoročni cilj je u funkciji šireg, društvenog i javno-zdravstvenog značaja, a to je smanjivanje ukupnog broja pušača, a samim tim i rizika od bolesti u čijoj se etiologiji i/ili patogenezi nalazi i pušenje (npr. oksidativni stres i hronična opstruktivna bolest pluća, ishemijska bolest srca, itd.).